बजारमा खुद्रा पैसाको अभाव, तोकिए भन्दा बढी शुल्क तिर्न बाध्य सर्वसाधारण

दैनिक उपभोगका सामान खरिद गर्दा होस वा सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्दा सर्वसाधारण तोकिए भन्दा वढी शुल्क तिर्न बाध्य भएका छन् । बजारमा एक, दुुई रुपैयाँका नोट तथा सिक्का अभाव भएका कारण सर्वसाधारणले पाउनुपर्ने सानो रकम फिर्ता नपाउने गरेका हुन् ।

दैनिक उपभोग्य समाना खरिद गर्दा सानो रकम फिर्ता दिनुपर्ने अवस्थामा पसलले चक्लेट दिने गरेका छन् । त्यसैगरी सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्दा खुद्रा पैसा फिर्ता गर्नुपर्ने अवस्थामा सहचालकले नभएको भन्दै यात्रु ठग्ने गरेका छन् । सानो रकममा सर्वसाधारण ठगिनुमा सरकारी पक्षको पनि कमजोरी उत्तिकै रहेको देखिन्छ । पछिल्लो समयमा नेपाल राष्ट्र बैंकले खर्च धेरै लाग्ने भन्दै एक र दुई रुपैयाँका नोट छाप्नै बन्द गरेको अवस्था छ । त्यस त केन्द्रीय बैंकले एक र दुई रुपैयाँका सिक्का भने बजारमा ल्याउने गरेको भएपनि त्यसले बजारको माग धान्न नसकेको देखिन्छ ।

मंगलबार बिजुलीबजारबाट रत्नपार्क सम्म माइक्रोबसमा यात्रा गरिरहेकी सुमित्रा मगरले सहचालकलाई भाडा कति हो भनेर सोधिन । जवाफमा सहचालकले २० रुपैयाँ भनेर मागे । तर, त्यो दुरीका लागि सरकारले तोकेको भाडा १८ रुपैयाँ हो । सरकारले तोकेको भन्दा वढी भयो भन्दा भाडा बढेको छ भनेर २० रुपैयाँ नै लिए । नेपाल यातायात तथा ठुला सार्वजानिक यातायातले सुनेको नसुनेई गर्ने गरेको मगरले गुनासो गरीन । “टेम्पुमा यात्रा गर्दा सानो रकम फिर्ता माग्यो भने दिन्छन्, कहिलेकाँही छैन् भन्ने गरेका छन्,” उनले भनिन ।

बाग्मती प्रदेश सरकारले कार्तिक १ गतेबाट लागु हुनेगरी सार्वजनिक सवारी साधनको भाडा बढाएको थियो । प्रदेश सरकारको भौतिक पूर्वाधार विकास मन्त्रालयले नयाँ भाडा दर लागू गरेसंगै काठमाडौं उपत्यकामा सार्वजनिक यातायात चढ्नासाथ १८ रुपैयाँ भाडा लाग्छ । तर अहिले काठमाण्डौका सार्वजनिक यातायतमा चढ्यो की २० रुपैयाँ तिर्नुपर्ने अवस्था छ ।

विगत ७ वर्ष यता नेपालमा ५ रुपैयाँ भन्दा कम मुद्रा छापिएका छैनन । राष्ट्र बैंकले सिक्का प्रयोग गर्न प्रोत्साहन गर्दै साना नोटहरुलाई विस्थापित गरेपछि यस्तो समस्या बढेको हो । बैंकले बढी खर्च लाग्ने र वर्षेनी छाप्नु पर्ने भएकाले यस्ता नोटहरु छाप्न बन्द गरेको हो । तर सिक्का बोक्न झन्झन्टिलो भएपछि अहिले नेपाली बजारमा न यात्रु संग सिक्का छ न त चालक सहचालकसंग ।

तर सिक्काको अभाव देखाउँदै सरकारी निकायको मातहतमा रहेका सार्वजनिक यातायातले समेत १८ रुपैयाँको सट्टा टिकट काटेरै प्रति व्यक्ति २० रुपैयाँ लिइरहेका छन् । जुन भाडादर ५ किलो मिटरसम्म लागू हुनेछ । १० किमिसम्म २३ रुपैयाँ भाडा लाग्छ तर चालक तथा सहचालकले २५ रुपैयाँ भाडा लिने गरेको पाइएको छ । १५ किमिसम्म २७ रुपैयाँ लाग्नेमा ३० रुपैयाँ, २० किमिसम्म ३० रुपैयाँ र २० किमिभन्दा माथि ३५ रुपैयाँ भाडा लाग्ने गरेको छ ।

रत्नपार्क देखि बसुन्धारा चल्ने एक माइक्रो बसका सहचालक अविनास भुजेलले आफुहरुले यात्रुलाई ठग्ने नियतले भन्दा पनि सिक्का नभएर सानो रकम फिर्ता दिन असमर्थ भएको बताए । “अचेल सिक्का नै पाइरहेको छैन्,” भुजेलले भने ।

त्यसैगरी सरकारी स्वामित्वको साझा यातायतले १८ रुपैयाँ लाग्ने दुरीका लागि २० रुपैयाँको टिकट दिने गरेको छ । प्रदेश सरकारले तोकेको न्यूनतम १८ रुपैयाँ भाडा पानामा मात्र सिमित देखिन्छ । साझा यातायतका सहचालक गोविन्द बस्याल एक यात्रु संग कुरा गर्दै सिक्का नभएको भन्दै यात्रुलाई नै खुद्रा पैसा दिन आग्रह गर्दै थिए ।

यसरी सिक्काको अभाव सार्वजनिक सवारीमा मात्र नभई औषधी पसल, तरकारी बजार, किराना पसल लगायतका ठाउँहरुमा पनि छ । बजार खुद्रा पैसा अभाव हुदाँ व्यापारी तथा सर्वजानीक यातायातलाई सर्वसाधारण ठग्न सहज भएको छ । बजारमा खुद्रा पैसाको माग उच्च भएको अवस्थामा पनि केन्द्रिय बैंकले किन मौन बसेको हो भन्ने प्रश्न खडा भएको छ । 

यसो भन्छ राष्ट्र बैंक

‘बजारमा सिक्काको अभाव बढेको विषयमा राष्ट्र बैंक पनि मौन छ । “अहिले बजारमा सिक्का सर्टेज भएकै हो,”राष्ट्र बैंकका मूद्रा व्यवस्थापन विभागका प्रमुख रेवती प्र. नेपाल भन्छन्,“यो त्यती ठुलो विषय होइन् एक डेढ महिनामै ठिक हुन्छ।”

एक र दुई रुपैयाँका नोट नछापेकै ७ वर्ष भयो

केही वर्ष अघिसम्म नेपाली बजारमा एक, दुई रुपैयाँका नोटहरु चलन चल्तिमा थिए । तर पछिल्लो समय त्यस्ता नोटहरु भेट्नै मुस्किल पर्छ । सन् २०१४ बाट नेपालमा एक रुपैयाँ, दुई रुपैयाँ, २५ रुपैयाँ तथा २५० रुपैयाँका नोटहरु छाप्न बन्द गरिएको छ । वर्षैँदेखि बन्द भएका यस्ता नोटहरुको सट्टामा राष्ट्र बैंकले सिक्काको प्रयोग गर्ने प्रोत्साहन गर्दै आइरहेको छ ।

सिक्का भन्दा नोट छाप्न बढी खर्च लाग्ने भएपनि टिकाउको दृष्टिकोणले राष्ट्र बैंकले सिक्कामा बढी जोड दिएको जनाएको छ । बजारमा नोट बढीमा २ वर्ष सम्म टिक्ने तर तिनै नोट बराबरको एक र दुईका सिक्का ८ देखि १० वर्ष सम्म टिक्ने राष्ट्र बैंकको मुद्रा व्यवस्थापन विभागले जनाएको छ ।

४ वर्षका लागि ५० करोड रुपैयाँ बराबरको सिक्का

राष्ट्र बैंकले चार वर्ष अवधिका लागि ५० करोड रुपैयाँ बराबरको सिक्का छाप्ने तयारी गरेको छ । बैंकले ४ वर्षका लागि १ रुपैयाँ दरको ३० करोड थान सिक्का र २ रुपैयाँको दरको १० करोड थान सिक्का गरी कुल ५० करोड रुपैयाँ बराबरको छाप्ने योजनामा छ ।

नेपालका अनुसार बजारमा सिक्काको अभाव देखिन थालेपछि ४ वर्ष समय अवधिका लागि उक्त सिक्का ल्याउने तयारी भइरहेको छ । मंसिर महिनाको २० गते पछि बजारमा एक रुपैयाँ बराबरको १० करोड थान र २ रुपैयाँको ४ करोड थान सिक्का सर्कुलेसनमा आउने उनले जानकारी दिए ।

सिक्का छाप्दा कति खर्च हुन्छ ?

नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार नेपालमा चलन चल्तिमा रहेका सिक्का छाप्न सिक्काको भन्दा बढी मूल्य तिर्नुपर्छ । बैंकका अनुसार एक रुपैयाँ बराबरको सिक्का छाप्न १ रुपैयाँ ४० पैसा खर्च गर्नुपर्छ । त्यसैगरी २ रुपैयाँ बराबरको सिक्का छाप्न बैंकले २ रुपैयाँ ७३ पैसा लाग्छ ।

?  समग्र अर्थतन्त्र र शेयर बजारको नियमित अपडेटका लागि हाम्रो फेसबुक पेजका साथै ट्वीटर र युट्युबमा हामीलाई फलो गर्न सक्नुहुन्छ ।