झन्डै दोब्बरले बढ्यो धान–चामलको आयात, आन्तरिक उत्पादन वृद्धि नगन्य

काठमाडौँ । चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को ८ महिनामा धान र चामलको आयात झन्डै दोब्बरले बढेको छ ।

भन्सार विभागका अनुसार उक्त अवधिमा नेपालले २९ अर्ब ७ करोड ५९ लाख ९४ हजार रुपैयाँको ५९ करोड ११ लाख ८२ हजार ५०९ केजी धान–चामल आयात गरेको छ । जुन गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिको तुलनामा झन्डै दोब्बरले बढी हो ।

गत वर्षको सोही अवधिमा १५ अर्ब ४ करोड ५१ लाख १ हजार रुपैयाँको २९ करोड ५ लाख ६ हजार २०५ केजी धानचामल आयात भएको थियो ।

यस्तै, चालु आवको ८ महिनाको अवधिमा १६ अर्ब ७१ करोड रुपैयाँ बराबरको धान आयात भएको छ । गत आवको सोही अवधिमा ८ अर्ब ६४ करोड रुपैयाँको धान आयात भएको थियो । तथ्यांकले धानको आयात पनि दोब्बरले बढेको देखाउँछ । त्यस्तै, चालु आवको ८ महिनामा १२ अर्ब ३६ करोड ७२ लाख रुपैयाँ बराबरको चामल आयात भएको छ । जबकि गत आवको सोही अवधिमा ६ अर्ब ३९ करोड ६२ लाख १३ हजार रुपैयाँ बराबरको मात्रै चामल आयात भएको थियो ।

मुलुकमा स्थानीय उत्पादनले बजार माग धान्न नसक्दा ठुलो परिमाणमा खाद्यान्न आयात भएको हो । विगतमा भारतले बासमती चामल आयातमा भन्सार महसुल लगाएकाले पनि आयातमा कमी आएको थियो ।

भारत सरकारले गत आवमा धान, चामल निर्यातमा दिँदै आएको कोटा प्रणाली हटाएर थप २० प्रतिशत कर लगाएको थियो । भारतले उचित मूल्यमा पर्याप्त घरेलु उपलब्धता सुनिश्चित गर्न भन्दै २०८० साउन ४ गतेदेखि ३ महिनाका लागि धान–चामल निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

जसको असर नेपालको आयातमा देखिएको र अहिले एक्कासि आयात बढेको जस्तो देखिएको जानकारहरू बताउँछन् । भारतले आयात रोक्नेबित्तिकै अवैध तरिकाबाट चामल आयात भएकाले भन्सारको भरमा आयात ह्वातै बढेको भन्न नमिल्ने भन्सार विभागका एक अधिकृतले बताए ।

कृषि मन्त्रालयकी प्रवक्ता मतिना जोशी वैद्यका अनुसार खुला सीमा भएकाले नेपाली कृषकले अनौपचारिक रूपमा भारतमा धान बेच्ने र उताबाट किनेर ल्याउने भएकाले पनि आयात बढेको देखिएको हो ।

नेपालमा भारत, चीन, अर्जेन्टिना, साउथ अफ्रिका, इन्डोनेसिया, मेक्सिको, थाइल्यान्ड, मलेसियालगायत देशबाट नेपालमा खाद्यान्न आयात हुने गर्छ ।

चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा नेपालमा धानको उत्पादन ४.३३ प्रतिशतले बढेको सरकारी तथ्यांकले देखाएको छ । कृषि मन्त्रालयका अनुसार यो वर्ष देशभर ५७ लाख २४ हजार २३४ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ ।

यो पछिल्लो ४ वर्षको औसत उत्पादनको तुलनामा ५.०८ प्रतिशत र गत आव २०७९/८० को तुलनामा ४.३३ प्रतिशत धेरै भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । गत वर्ष देशभर कुल ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो ।

विभागको तथ्यांकअनुसार चालु आवको साउनदेखि फागुन महिनासम्म ४२ अर्ब ९३ करोड ५४ लाख ५१ हजार रुपैयाँ बराबरको खाद्यान्न (धान, चामल, गहुँ, कोदो, गहुँ) आयात भएको छ । गत वर्षको सोही अवधिमा ३२ अर्ब २९ करोड ९६ लाख रुपैयाँ बराबरको खाद्यान्न आयात भएको थियो । गत वर्षको तुलनामा ९ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको खाद्यान्न आयात भएको छ ।

आन्तरिक उत्पादन वृद्धिमा छैन सरकारको चासो

कृषिप्रधान देश नेपालमा अर्बौं रुपैयाँको खाद्यान्न (धान, चामल, गहुँ, कोदो, गहुँ) आयात हुने गरेको छ । कृषि क्षेत्रलाई स्थानीय तथा संघीय सरकारले प्रोत्साहन गर्न नसक्दा यस्ता खाद्यबालीको आयातमा वृद्धि भएको कृषि–अर्थविज्ञ रामहरि पाण्डे बताउँछन् ।

नेपाल सरकारले आवश्यक नीति बनाएर अनुदान तथा सहुलियत दिन नसक्दा कृषकहरू पेसाबाटै पलायन हुँदै गएको कृषि–अर्थविज्ञ पाण्डे बताउँछन् । सरकारले कृषि उत्पादनलाई बढावा दिने किसिमका योजना ल्याउन सके आयात केही हदसम्म कम गर्न सकिने उनको भनाइ छ ।

खाद्यान्न लगाउने जनसंख्या घट्दो क्रममा रहेको भन्दै विज्ञ पाण्डेले भने, ‘नेपालमा विशेष गरी भारतबाट चामल आयात गर्ने गरिएको छ । उपभोक्ताको रोजाइमा नै लङ ग्रेन, बासमतीलगायत चामल पर्छन् । नेपालमा उत्पादित चामलले त बजार नै पाउँदैन, अनि कसले धान फलाउँछ र ?’

बाहिरबाट आउने सबै किसिमका खाद्यान्नलाई निरुत्साहित गर्न सकिए नेपालमै उत्पादन गर्न प्रोत्साहन मिल्ने उनको भनाइ छ ।

नेपालबाट काम गर्न सक्ने दक्ष जनशक्ति पलायन हुँदा आयात बढिरहेको कृषि विभागका सूचना अधिकारी तथा कृषि विज्ञ तिलकराज चौलागाई बताउँछन् ।

अधिकांश जमिन बाझो हुनु, खेतीयोग्य जमिनमा बस्ती बस्नु नै अहिलेको मुख्य कारण रहेको उनको भनाइ छ ।

कुन वर्ष कति उत्पादन ?

चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा १४ लाख २० हजार ६३६ हेक्टर क्षेत्रफलमा धान उत्पादन भएको छ । सो क्षेत्रबाट ५९ लाख ५५ हजार ४७६ मेट्रिक टक धान उत्पादन भएको छ ।

गत आर्थिक वर्षमा १४ लाख ३८ हजार ९८९ हेक्टर क्षेत्रफलमा ५७ लाख २४ हजार २३४ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो ।

अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा १४ लाख ४७ हजार ७८९ हेक्टर क्षेत्रफलमा ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो भने आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा १४ लाख ७७ हजार ३७८ हेक्टर क्षेत्रमा धान लगउँदा ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै उत्पादन भएको थियो ।

यस्तै, आव २०७७/०७८ मा १४ लाख ७३ हजार ४७४ हेक्टर जमिनमा ५६ लाख २१ हजार ७१० मेट्रिक टन, २०७६/०७७ मा १४ लाख ५८ हजार ९१५ हेक्टरमा ५५ लाख ५० हजार ८७८ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो ।